Maandagochtend 6u

Foto’s van de bouw van de drie zijladers Koningin Emma, Ooster-Schelde en Prins Willem I zijn zeldzaam. In de Scheldecollectie zijn er een aantal te vinden, maar daar hield het op. De schepen zijn ook zonder ceremonieel van stapel gelopen: de Koningin Emma en de Ooster-Schelde vandaag precies 91 jaar geleden, vroeg (6u) op een maandagochtend.

Nieuwe foto’s opgedoken

In de collectie van Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam hebben wij ongepubliceerde foto’s gevonden. Foto’s die ontbreken in de Scheldecollectie van het Zeeuws Archief (voorheen Gemeentearchief Vlissingen). Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam schrijft de foto’s toe aan de Vlissingse fotograaf Dert.

Op de foto’s zien we de Koningin Emma aan de afbouwkade voor de Machinefabriek liggen. Precies aan de overkant van waar het schip nu ligt, aan de Dokkade in Vlissingen.

Aan boord

Foto’s die in 1933 aan boord zijn gemaakt van de drie nieuwe PSD-veerboten zijn helemaal schaars. We zien onder meer de salon 2e klasse, die na de oorlog bij de verlenging van de veerboot is opgeofferd om meer ruimte voor auto’s te scheppen. In het midden hangt de Werfplaat, na diverse omzwervingen in het bezit van PSDnet.nl gekomen. Mannen van scheepswerf De Schelde zijn nog druk bezig op het schip. Op de achtergrond zien we rechts het Groot Arsenaal.

Stuurrad

Prominent op de foto zien we een roer (stuurrad), achterop de veerboot. Dat komt omdat de Koningin Emma (en de twee zusterschepen) werden uitgerust met een koproer. De PSD-veerboten moesten vaak vaak flinke afstanden achteruit varen. Denk aan het Havenkanaal van ‘t Luitje in Zierikzee tot aan de Oosterschelde, of de veerhaven van Terneuzen.

Een koproer zorgt voor goede bestuurbaarheid van het schip bij het achteruit varen. Achterop het promenadedek was een stuurstand voorzien. De achterstuurstand was ook uitgerust met een kompas, lampen, een telegraaf en een zoeklicht op een vakwerk-stellage. Het koproer werd bediend met kabels en stangen op de lange rechte stukken.

Elektrische bediening

Wie de originele tekeningen uit 1933 raadpleegt, komt de tekst ‘Elektrisch stuurwerk voorroer’ tegen. Zoals uitgelegd zijn er weinig foto’s te vinden uit 1933 van de bouw van de Koningin Emma, Ooster-Schelde en Prins Willem I. Wel bestaat er een kleine serie foto’s van de elektrische bediening van het koproer. De enige detailfoto’s die tot nu toe bekend waren van de bouw in 1933.

Wat opvalt als we de foto’s van Het Scheepvaartmuseum vergelijken met de detailfoto’s van de stuurinstallatie uit het Zeeuws Archief, is de bediening van het koproer. De in Amsterdam bewaard gebleven foto toont een groot houten stuurrad (roer), direct verbonden aan de kettingen. Van het elektrische mechanisme is (nog) niets te zien op de nieuwe foto’s.

Van mechanisch naar elektrisch

In de Vlissingse Courant van 12 juni 1933, de dag van de stapelloop, lezen we het volgende: ‘Het voorroer wordt behandeld door een Archer’s patent excentriek handstuurmachine’. Wellicht werd eerst op 1 september 1933 proefgevaren met de handstuurmachine voor het koproer, waarna toch besloten werd een elektrische variant te installeren. Een mechanisch stuurmechanisme kan vrij zwaar zijn om te bedienen.

De foto’s uit de Scheldecollectie zijn volgens de website van het Zeeuws Archief gemaakt in november 1933, twee maanden na de proefvaart van de Emma. Ook de positie van het stuurwiel wijzigde meer naar stuurboord, zien we op de foto’s uit de Scheldecollectie. Al lijkt het stuurrad tegen de reling te staan, wellicht om toch nog gebruikt te kunnen worden als de elektrische installatie niet zou functioneren.

Op latere foto’s is het stuurrad nooit meer terug te zien. De bediening van het koproer vond alleen plaats met de schakelaar van de stuurstandmotor. Op de foto rechtsboven zien we PSD-stuurman Jo de Vroe het koproer bedienen met de hendel. Niet te verwarren met de telegraaf, die veel meer naar bakboord geplaatst was.

Koproer uiteindelijk dichtgelast

Tussen 2006 en 2010 is in Scheveningen het meeste verwijderd wat met de bediening van het koproer te maken had. Ook het koproer zelf werd uiteindelijk dichtgelast. Nog altijd zijn in Vlissingen de restanten te zien van het bedieningsmechanisme van het koproer. Tijdens de Open dagen kun je dit zelf bekijken of het team van PSDnet.nl er naar vragen.