Na het opheffen van de PSD in 2003 zijn de tastbare herinneringen aan de Zeeuwse veerdiensten in rap tempo verdwenen. De schepen vertrokken naar het buitenland en een groot aantal veerboten zijn inmiddels gesloopt. Jarenlang kon Zeeland alleen dagdromen over de terugkeer van een grotere veerboot, maar woensdag 31 maart 2021 gaat de PSD-geschiedenis in als historische dag. De voormalige PSD-veerboot Koningin Emma (1933) is teruggekeerd in Zeeland!
Een laatste groet aan Scheveningen
In Scheveningen kijken ze je glazig aan als je het hebt over de Koningin Emma. Estrella, dát is een begrip in Scheveningen en omstreken. De Koningin Emma heeft de afgelopen 45 jaar als Estrella gevaren voor sportvissers en Sinterklaas (Pakjesboot 070). Daarnaast is de Estrella talloze keren uitgevaren voor asverstrooiingen. Een schip met bijzondere herinneringen voor veel mensen dus.
En Scheveningen heeft geweten dat de Estrella vertrok. Met indrukwekkende stoten op de scheepshoorn zijn Scheveningen en heel Den Haag geattendeerd op het voor de laatste maal van wal steken van de Estrella. Een klein groepje geïnteresseerden verzamelde zich op de Dr. Lelykade, een enkeling zwaaide vanaf de Hellingweg of de havenhoofden.
Onze 88-jarige kiest het ruime, vlakke sop terwijl de zon boven de Haagse skyline uitklimt. De laatste zeereis van de ‘Emma’ is begonnen. Aan het roer staat de laatste Scheveningse bemanning, van wie sommigen al sinds de jaren 70 op het schip varen. Ook voor hen een speciale dag.
Vlagvertoon op de Noordzee
Wat is een Zeeuwse veerboot zonder Zeeuwse vlag? We zoeken een mooie plek uit aan de mast voor onze Zeeuwse vlag, die ook in top van een ander sterk staaltje scheepsbouwkunde van scheepswerf De Schelde heeft gehangen: de allerlaatste PSD-veerboot Prins Johan Friso (1997). Uiteraard mag ook de vaderlandse driekleur niet ontbreken, tezamen met de vlaggen van de Gemeente Vlissingen, de stad Vlissingen (kapersvlag) en die van Scheepswerf Reimerswaal, de eindbestemming voor vandaag. De wind is zwak, maar de vlaggen hangen er fier bij!
Bruinvissen en zeehonden
Op open zee meldden zich al een aantal belangstellenden: een groepje bruinvissen en zeehonden die hun kopjes boven water steken om te kijken wat er gaande is. Met zon in overvloed zetten we koers naar de Steenbank, de loodspost gelegen op 12 mijl afstand van Westkapelle. Even waant de Emma zich een waar zeeschip, zonder kust in zicht of mobiel bereik.
Over de stille en vlakke zee klinkt het ritmische gedreun van de machine. Dankzij de wekelijkse inspanningen van de Scheveningse bemanning loopt de motor nog steeds als een zonnetje. Sinds de laatste sportvistocht in september 2020 heeft de Estrella de aandacht gekregen die het schip verdient en dat betaalt zich uit op de laatste zeereis. De Schelde-Sulzer uit 1933 is vervangen door een Duitse MAN, met een even respectabele leeftijd van bijna 70 jaar.
Zeeland in zicht
Een loods is niet nodig, dus we varen gelijk door richting Westkapelle. De aanwezigheid van enkele hommels verraadt dat de kust niet ver meer is. Eenmaal voor de zeedijk begroeten we de toeschouwers met een ferme stoot op de scheepshoorn. Tevens het signaal dat de Emma weer thuis is, de Zeeuwse kust is bereikt! Na Westkapelle volgen Zoutelande en Dishoek, die op een dito begroeting met de scheepshoorn kunnen rekenen.
De Walcherse duinenrij is een bezienswaardigheid, zeker vanaf zee. Niet verwonderlijk dat de PSD in de jaren 30 pleziervaarten organiseerde om mensen dit te laten aanschouwen. En daar staan wij dan aan de reling, ruim 80 jaar later. Op hetzelfde schip dat op eigen kracht voorstrooms de Westerscheldemonding binnenvaart.
Drukke scheepvaartroute
Waar voor de kust van Scheveningen schepen vooral voor anker liggen, is dat heel anders in het Westerscheldegebied. Goed opletten dus waar we varen en of we de juiste koers aanhouden. Voor de bemanning is Zeeland nieuw vaargebied, dus we nemen geen risico. De zeekaarten worden in het kleine stuurhuis gedegen bestudeerd en ook de verrekijker blijft niet onaangeroerd.
Terug voor Vlissingen
Boven de duinen die voorbij Dishoek zijn verworden tot duintjes doemt de skyline van Vlissingen op: de stad waar het allemaal begon voor de Koningin Emma. Het gezicht van Vlissingen is sinds 1933 wel wat veranderd, maar een aantal zaken zijn hetzelfde gebleven zoals het Wooldhuis op de kop van Boulevard Evertsen. De scheepshoorn van de Emma echoot indrukwekkend vanwege de flats aan de Boulevard en ebt daarna langzaam weg over de rest van de Scheldestad. Over de geboortegronden van een Zeeuwse veerboot die nog zoveel zou meemaken na de stapelloop van de zuidhelling op een hele vroege morgen in juni 1933.
Koninklijke Maatschappij De Schelde
Los van de PSD-geschiedenis is de Koningin Emma een monument op zich voor Vlissingen. Scheepswerf De Schelde leverde jarenlang de grootste, snelste en indrukwekkendste schepen af. Noem een Willem Ruys, Dempo, naamgenoot Koningin Emma (Maatschappij Zeeland), Kungsholm; een lijst die nog menig pagina kan beslaan. Eén ding hebben ze gemeen, ze zijn er niet meer.
De Koningin Emma is het oudste nog varende schip dat gebouwd is bij De Schelde in Vlissingen. Alleen de romp van de Animathor (bouwjaar 1904) is ouder, maar dat scheepje is flink verbouwd en vaart niet meer. Mooi gegeven: na de Koningin Emma volgt zusterschip Ooster-Schelde (nu gelegen in Zwolle) in de rangorde van oudste ‘Scheldeschepen’.
Met gepaste snelheid passeert de Emma trots de gebouwen van De Schelde die boven de Groene Boulevard uittornen en tegenwoordig herkenbaar zijn aan de witte letters ‘Damen’. Kan een scheepswerf zich betere reclame wensen dan met een voortreffelijk varend schip uit 1933?
Natuurlijke habitat
Netjes volgen we de groene boeien, waardoor de toeschouwers onder het toeziend oog van Michiel de Ruyter een wat minder goed zicht hebben op het schip. Een begrijpelijke teleurstelling, maar we moeten ons schikken aan het overige scheepvaartverkeer en het gebrek aan Zeeuwse vaarfinesses van de Scheveningse bemanning die zich in den vreemde bevindt. Boven de voorplecht doemen de flats van Breskens op – in de voor de Westerschelde zo typische, heiige weersomstandigheden. Een PSD-boot in haar natuurlijke habitat!
Op 11 juni 2004 vertrokken voor de Boulevard van Vlissingen de laatste twee PSD-dubbeldekkers voorgoed naar Italië, maar het is niet van 2004 geleden dat er een PSD-veerboot te vinden was in Vlissingen of Breskens. Het motorscheepje Zuidvliet (1913) heeft weleens Vlissingen aangedaan, zelfs de veerhaven van Breskens in 2017. De Emma is met bijna 60 meter wel ongeveer 3x zo lang als de Zuidvliet en heeft ook auto’s vervoerd tussen menig Zeeuws eiland. Zelfs op de veerdienst Vlissingen-Breskens, waar de Emma tijdens de gehele Tweede Wereldoorlog gevaren heeft.
Eindbestemming: Sloehaven
De reis eindigt in de Vlissingse Sloehaven bij Scheepswerf Reimerswaal. Vakkundig meert de bemanning de voormalige veerboot achteruit af. De Emma uit 1933 oogt nietig tussen de gedokte, hedendaagse zeeschepen. Bij Reimerswaal in Vlissingen-Oost is de Koningin Emma de komende maanden in deskundige handen. Historische elementen zoals de salons worden opgeknapt, er worden hotelkamers ingebouwd en verdwenen historische elementen worden in ere hersteld. Het voornemen is dat de dekopbouw achter de schoorsteen, de salon 2e klasse aangrenzend aan het autodek en de sloepen terugkeren.
Voor de laatste maal stopt de diesel, de varende carrière van de Koningin Emma zit er op. In de laatste jaren hebben strenge eisen van de scheepvaartinspectie hun tol geëist. Historische elementen bewaren en passagiers vervoeren, ‘varen’ op gespannen voet met elkaar. Daarnaast is het financieel amper te realiseren en dan hebben we het nog niet over Coronamaatregelen gehad waardoor de pleziervaart in lastig vaarwater zit.
Na bijna 88 jaar mag de Koningin Emma gaan genieten van een welverdiend pensioen in Vlissingen. De veerboot moet een prachtige plek krijgen in het Scheldekwartier, waar mensen kunnen overnachten op het schip of op het ruime achterdek kunnen genieten van een drankje.
Een woord van dank
PSDnet.nl heeft niet op eigen kosten gerealiseerd dat de Koningin Emma nu terugkeert in Zeeland. We hebben investeerders bereid gevonden om de Emma aan te kopen. Onze dank gaat dan ook uit naar de investeerders, die liever in de schaduw blijven. De Koningin Emma is gered en blijft bewaard voor komende generaties Zeeuwen en iedereen die geïnteresseerd is in Vlissingen, scheepsbouw, de PSD, oude schepen, nostalgie en nog veel te veel om op te noemen.
We zijn ontzettend trots dat we hebben kunnen helpen om dit unieke stukje Zeeuwse geschiedenis te behouden. PSDnet.nl bestaat uit vier vrijwilligers: Anders Hoendervanger, Arjan van Gelder, Martien Stapper & Ricardo van Liere. Sinds 2003 zijn wij bezig om de herinnering aan ‘de boot’ levend te houden. Eerst met websites geknutseld op zolderkamertjes, de laatste 16 jaar als PSDnet.nl. De terugkomst van de Emma zien we dan ook als een fantastische kroon op ons werk.
Video: © Mateo Witte