De tragedie op de Luctor et Emergo

Pinksterzondag 1940 begon in Vlissingen koud, maar met veel zon. Aan de ponton in de Buitenhaven lag de als hospitaalschip ingerichte PSD-veerboot Luctor et Emergo (1915). Het schip was wit geschilderd en voorzien van duidelijke rode kruizen. Nederland was een paar dagen eerder binnengevallen door Nazi-Duitsland, maar de strijd tegen de bezetter was nog in volle gang. Die bewuste zondagochtend 12 mei 1940 doken boven Vlissingen Duitse gevechtsvliegtuigen op.

Als Duitsland binnenvalt zit een kostschool in Oudenbosch met een probleem: wat te doen met alle kinderen? Naar huis sturen is riskant en lukt niet voor iedereen, maar Zeeuwen wagen een poging om kinderen op te halen. Zo ook Madelaine Plasschaert (26) uit Oostburg, die met de auto haar jongere zusje Gaby (14) komt ophalen. Twee mede-leerlingen van 14, Melva Buijsse en Julia van Besiën, rijden ook mee terug naar Zeeuws-Vlaanderen.

Waar Madelaine heen over Antwerpen is gereden, besluit ze terug de autoveerdienst Vlissingen-Breskens te pakken terug naar Zeeuws-Vlaanderen, zo valt te lezen in De Stem van 3 april 1990. Aangekomen in Vlissingen blijkt de boot uit de vaart te zijn. De veerboten zijn gevorderd en varen continue met Franse troepen die komen helpen met de verdediging van Zeeland. De vier jonge vrouwen overnachten en wagen de volgende dag, Pinksterzondag, een nieuwe poging om met de boot mee te mogen.

Dan duiken plotseling vliegtuigen van de Luftwaffe op. Ze vallen de haven, werf, sluis en het station van Vlissingen aan, strategische plekken. Er ontstaat paniek en mensen zoeken snel dekking. Madelaine, Melva & Julia zien het hospitaalschip Luctor et Emergo liggen en vluchten aan boord. Gaby rent niet mee en zoekt dekking elders.

Neutraal hospitaalschip

Normaal was de Luctor et Emergo (bouwjaar 1915) in de vaart als veerboot op diverse PSD-veerdiensten, maar nu is het schip gevorderd en uitgerust als hospitaalschip, samen met de PSD-boot Schouwen (1912). Het schip is wit geschilderd, waar PSD-schepen eigenlijk een zwarte romp hadden. Op de romp zijn grote, rode kruizen geschilderd, net als op de schoorsteen. Hoog in de mast wappert een rode kruisvlag. Waarschijnlijk dacht iedereen een veilige plek gevonden te hebben op het schip. Wie valt er immers een hospitaalschip aan?

Meedogenloze aanval

Helaas wordt ook de Luctor et Emergo bestookt door het vuur en de bommen van de Luftwaffe. Het schip brandt deels uit en zinkt door de impact van de explosies. Aan boord bevinden zich de PSD-bemanning en passanten op zoek naar dekking.

‘Koninkrijk’-auteur Loe de Jong tekent in zijn standaardwerk over de oorlog (deel 3, p.470) het volgende op over de aanval:

Vrouwen en kinderen gillen het uit van angst. De tram in de richting van Middelburg zat spoedig ’tjokvol met vluchtelingen waarvan velen soms zonder kleren, dekens en papieren waren weggelopen’

Ook diverse andere schepen werden tot zinken gebracht in de Buitenhaven die dag.

Berging van het schip

Pas in augustus 1940 werd begonnen met de berging van het schip, tot die tijd was niet duidelijk hoeveel slachtoffers er waren gevallen bij de luchtaanval. Tak’s Bergingsdienst uit Rotterdam kon de Luctor et Emergo lichten en aan de dijk zetten. Aan boord van het schip ‘heerscht een geweldige ravage’, viel te lezen in de krant.

Unieke en nooit eerder gepubliceerde foto’s beamen dit beeld. De foto’s die PSDnet.nl heeft ontvangen van bezoeker Danny Corstens tonen het hospitaalschip, droog gezet op de dijk. De ravage is verschrikkelijk, het schip is amper te herkennen. De twee foto’s laten een zwarte bladzijde zien in de geschiedenis van de PSD en Zeeland in het algemeen.

Nadat het schip geborgen was, werd duidelijk dat er twaalf mensen waren omgekomen. Ook Madelaine, Melva en Julia.

Eenzame begrafenis

Op 3 augustus 1940 werden de slachtoffers begraven op de algemene begraafplaats van Vlissingen. Eerst vond de begrafenis plaats van de burgerslachtoffers, ’s middags werd het PSD-personeel begraven. Klokslag 8u werden Melva Buysse en Julia van Besiën begraven, net als Madelaine Plasschaert (26). Een dag nadat ze werden aangetroffen in het scheepswrak. De Vlissingse Courant van die middag schrijft hierover:

Juist toen de plechtigheid was geëindigd, verscheen de familie op het graf. Het geheel maakte een pijnlijke indruk

Door een pijnlijk misverstand over het tijdstip was bijna niemand aanwezig op de begrafenis van Melva, Julia en Madelaine. Later die ochtend werd het jongste slachtoffer begraven, de op 3-jarige leeftijd overleden Bernard de Kort. De plechtigheden ’s ochtends vormden een schril contrast met de teraardebestellingen later die middag.

Twijfelachtige militaire eer

Bij de begrafenis van het PSD-personeel verschenen onder meer burgemeester van Vlissingen Van Woelderen en Commissaris van de Koningin Quarles van Ufford. De krant sprak over ‘hartverscheurende toneelen’ die middag op de begraafplaats. Het ging om een begrafenis met militaire eer – vooral Duitse eer moet gezegd worden – lezen we in de PZC van 5 augustus 1940:

Bij het graf had zich een vuurpeleton, bestaande uit zes Duitsche marinematrozen, onder commando van een Feldwebel, opgesteld om de militaire eer te bewijzen

Het moet een vreemde situatie zijn geweest. Twaalf mensen lieten het leven door een aanval van Nazi-Duitsland op een civiel hospitaalschip en de begrafenis vond plaats met Duitse militaire eer. Met een Feldwebel en een Nazi-vuurpeleton dat driemaal salveerde over de nog geopende graven.

Een kletterende kogelregen van uitgerekend de vijand op ‘hen die vielen voor het vaderland’, de Nederlandse driekleur gedrapeerd over hun kisten. De PZC interpreteerde de Duitse aanwezigheid als ‘gebaar van innig medeleven’:

De correcte wijze waarop de militaire autoriteit den gevallenen de laatste eer bewees, maakte op alle aanwezigen een diepe indruk.

Tenslotte werd los van het overige personeel hofmeester Johannes de Ronde begraven in zijn familiegraf en werd de laatste opvarende begraven, Petrus Eekman.

Oorlogsmonument

In 1954 is op de Noorderbegraafplaats van Vlissingen een oorlogsmonument opgericht met daarop de namen van de bemanningsleden van de Luctor et Emergo. ‘In dienst van het Vaderland zijn op 12 mei 1940 in Vlissingen gevallen aan boord van de Luctor et Emergo’, luidt de tekst.

Navigatie nieuws & achtergrond

Dit bericht (‘De tragedie op de Luctor et Emergo’) is geplaatst in de categorie PSD en heeft als tag(s) Luctor et Emergo, Reportage, Klik op de categorie of tags om meer soortgelijke berichten te bekijken in ons nieuwsarchief (2003-2023). Hieronder kunt u navigeren tussen de verschillende nieuwsberichten. U bent nu hier:

De tragedie op de Luctor et Emergo