Welkom op PSDnet.nl
De Provinciale Stoombootdiensten (PSD) werden in 2003 opgeheven. De PSD verzorgde de veerdiensten in Zeeland, maar door de aanleg van dammen, een brug en in 2003 een tunnel werden uiteindelijk alle (auto-) veerdiensten overbodig.
Alles over de PSD-veerdiensten
In 2023 is het moeilijk voor te stellen dat Zeeland eeuwenlang bestond uit geïsoleerde eilanden. Van Walcheren naar Zuid-Beveland rijden en dan direct door naar Zeeuws-Vlaanderen of Schouwen-Duiveland: het is vanzelfsprekend tegenwoordig. De wegen strekken zich uit over het Zeeuwse land zonder noemenswaardige onderbrekingen.
Hoe anders was het nog niet zo lang geleden. De laatste veerverbindingen van de Provinciale Stoombootdiensten in Zeeland (PSD) waren de Westerscheldeveren Vlissingen-Breskens en Kruiningen-Perkpolder. Vier grote dubbeldeksschepen verscheepten dagelijks duizenden auto’s en passagiers in 20 minuten naar ‘de overkant’.
In 2003 werd de Westerscheldetunnel geopend en verdwenen de laatste Zeeuwse autoveerdiensten. Vanaf de Tweede Wereldoorlog werden bijna alle veerdiensten in Zeeland ingehaald door diverse Deltadammen en dijken. Op het moment dat ook de wegenbouwers hun werk hadden voltooid kon veerdienst na veerdienst uit de vaart worden genomen.
De Deltawerken hebben Zeeland veilig gemaakt en samen met de Zeelandbrug en Westerscheldetunnel gezorgd voor betere bereikbaarheid. Toch hebben ze ook gezorgd voor het verlies van de charme van het overvaren. PSDnet.nl kijkt graag met u mee terug naar dit stukje Zeeuwse historie.
PSD-foto's
Op PSDnet.nl staan ruim 2.600 foto’s uit de PSD-tijd, maar ook foto’s uit bijvoorbeeld Italië, Turkije en Indonesië. Hieronder staan 4 willekeurige foto’s, klik ze aan en je kunt verder doorkijken op de fotopagina’s waar ze deel van uitmaken. Bijvoorbeeld de fotopagina met alle foto’s van de Prins Johan Friso of de Prinses Margriet.
Indeling van de website PSDnet.nl:
Overzichtspagina's
Informatiepagina's
Fotopagina's
Over PSDnet.nl
Al sinds 2003 is de PSD op internet vertegenwoordigd, sinds 2005 onder de noemer PSDnet.nl. Wist u dat de PSD zelf nooit een website heeft gehad? Alleen een informatiepagina op de website van de Provincie Zeeland met informatie over de tarieven en dienstregeling.
Het team van PSDnet.nl bestaat uit Arjan van Gelder, Anders Hoendervanger, Ricardo van Liere, Wesley Sekewael & Martien Stapper. PSDnet.nl is een niet-commerciele website en heeft als doel om de herinnering aan de PSD in leven te houden. Daarnaast volgen we op de voet de PSD-schepen in het buitenland.
In Zeeland zijn weinig tastbare zaken te vinden die nog herinneren aan de veerdiensten. De meeste veerhavens zijn nog wel als zodanig te herkennen, maar de gebouwen, steigers of fuiken zijn al snel na het op heffen van de PSD gesloopt.
Op het internet blikken we graag terug op de PSD-periode. Inmiddels zijn er op de website ongeveer 3.000 foto’s te vinden, bijna 800 nieuwsberichten en 200 informatiepagina’s over schepen, veerdiensten en alles wat ook maar met de Zeeuwse veerdiensten te maken heeft.
Uitgelicht: Prinses Margriet (1964)
Vier jaar voordat de PSD haar eerste dubbeldeksveerboot in de vaart neemt komt de laatste enkeldekker in de vaart. De Prinses Margriet is het zusterschip van de Prinses Irene en de Prinses Beatrix, samen wel de Prinsessenboten genoemd vanwege hun scheepsnamen. Tussen 1958 en 1995 hebben deze schepen in Zeeland gevaren, onder elke denkbare weersomstandigheden. De schepen waren geliefd vanwege hun uitstekene vaareigenschappen en betrouwbaarheid.
Een sociaal fenomeen
In de PSD-tijd was het in Zeeland minder haastig. Om bijvoorbeeld de Westerschelde over te steken zat je 20 minuten op een veerboot. Genoeg tijd om iets te eten of drinken en gezellig aan de reling te staan. Zelfs als in de salon de kopjes rinkelden en aan dek het zilte buiswater op je lippen sloeg. Zeeland was vroeger grotendeels afhankelijk van de veerdiensten, geen wonder dat ze ook een belangrijke sociale positie innamen in de Zeeuwse maatschappij.
Sociaal gezien was de boot veel meer dan een middel om naar de overkant te gaan. Inwoners van Zierikzee gingen pas slapen als de provinciale boot ’s avonds laat veilig binnengelopen was en de stuurman een ferme stoot op de scheepshoorn gaf. Voor veel Zeeuwse eilanden was de PSD-boot de levensader en was het dagelijks leven afgestemd op de PSD-dienstregeling.
Generaties schoolkinderen gingen aan een overkant naar school en zaten dagelijks samen op de veerboot. Snel nog even het huiswerk overschrijven van je vriendjes of gewoon nog even 20 minuten ‘slapen’. Verscheidende Zeeuwen zijn zelfs in het huwelijksbootje gestapt met hun PSD-prins of -prinses, ooit ontmoet op de boot.
PSD in Italië
Alle PSD-dubbeldeksveerboten zijn in 2003 en 2004 verkocht naar Italië. De oudste twee schepen zijn gesloopt in 2013 en de voormalige Prinses Juliana is in 2023 gesloopt.
Prins Johan Friso
Veerdienst Piombino (Toscane) – Portoferraio (Elba), vaart onder de naam Acciarello.
Koningin Beatrix
Veerdienst Piombino (Toscane) – Portoferraio (Elba), vaart onder de naam Tremestieri.
De laatste schepen
De PSD-vloot was begin jaren 90 verouderd en leunde sterk op de enkeldekkers Prinses Beatrix (1958) en Prinses Margriet (1964). Ondanks het Provinciale besluit de Westerscheldetunnel aan te leggen, werden er nog twee nieuwe dubbeldekkers in de vaart genomen in 1993 en 1997. De schepen werden in 2003 voor een fractie van de bouwkosten verkocht en vertrokken in 2004 naar Italië waar ze nog altijd varen.
De eerste dubbeldeksveerboot voor Vlissingen-Breskens was de Prinses Juliana (1986). Qua opbouw een modern en wat hoekig schip, maar de rompvorm en voortstuwing met roer en vaste schroef waren uiterst klassiek. De PSD was niet geheel overtuigd van nieuwe inventies, zoals de met knikspant en Voith-Schneiders uitgevoerde Texelse dubbeldeksveerboot Molengat (1980).
Met de Koningin Beatrix (1993) werd de behoudendheid doorbroken en een uiterst modern schip opgeleverd. De rompvorm (knikspant) is geenszins vergelijkbaar met eerdere PSD-veerboten. Ook de voortstuwing met vier Azimuth-thrusters was een noviteit. De nieuwste schepen waren uiterst wendbaar door de draaibare thrusters.
Tussen de auto's
Soms was het even zoeken naar je auto. Zeker op een grote PSD-dubbeldeksveerboot vergaten mensen nog weleens waar hun auto stond. Op de zijladers bestond dit ‘probleem’ niet. Op de veerdienst over de Oosterschelde of naar Noord-Beveland had de bemanning soms een heel karwei om zoveel mogelijk auto’s mee te nemen. Een flinke puzzel vaak!
De eerste auto’s werden vervoerd met de raderstoomboten van de PSD. Op het voordek was vaak net ruimte voor een enkele automobiel. Het autovervoer nam een flinke vlucht in de jaren 20 en er ontstond de behoefte aan schepen die beter uitgerust waren voor het overzetten van auto’s. De PSD neemt in 1927 een flinke stap met de Koningin Wilhelmina, de eerste kopladingsveerboot.
De veerdienst Vlissingen-Breskens werd als eerste ingericht voor het vervoer van auto’s. Kopladingsveerboten konden afmeren in de fuiken en auto’s konden aan de overkant weer makkelijk het schip verlaten. In de jaren 40 volgt Kruiningen-Perkpolder als kopladingsveer. Ook de nieuwe zijladingsveerboten uit 1933 zijn uitgerust met een groot autodek achterop.
Technische tekeningen
In 1933 werd de veerboot Ooster-Schelde gebouwd, samen met zusterschepen Koningin Emma en Prins Willem I. Bekijk de uitgebreide tekeningen!
Wachten op de boot
Een overtocht tussen Vlissingen en Breskens of Kruiningen en Perkpolder nam ongeveer 20 minuten in beslag. De kans was alleen groot dat je ook nog een tijdje op de boot stond te wachten op een van de veerpleinen. Vooral in de zomer ontstonden er soms flinke wachttijden vanwege alle toeristen. Tijdens het wachten kon je op alle veerpleinen wat te eten of een ijsje halen bij een snackbar. Voor passagiers was er nooit wachttijd.
Om 00.20u vertrok de laatste boot naar Vlissingen en om 23.30u de laatste naar Kruiningen. Pas in de vroege ochtend ging de PSD weer varen. In de tussentijd was de enige mogelijkheid om Zeeuws-Vlaanderen te bereiken ‘over Antwerpen’. Net als bij vliegende storm of dichte mist, wanneer de veerboten aan de kant bleven. Jaarlijks viel ongeveer 0,25% van alle afvaarten uit.
Volle kracht achteruit
Veel PSD-schepen verlieten de havens achteruit. Sommige schepen waren daartoe zelfs uitgerust met een koproer. In Zierikzee werd het gehele Havenkanaal achteruit bevaren om op de Oosterschelde pas te zwaaien.
Uitgelicht: Westerschelde/Freya
Jarenlang bestond de PSD-vloot uit raderstoomboten. De laatste kwamen in de vaart in 1905 en 1908, waarna de PSD definitief overging op de schroefstoomboot. De veerboot uit 1905 werd Westerschelde gedoopt en kwam in de vaart op de veerdiensten over de gelijknamige rivier.
De Westerschelde (1905) is de oudste PSD-boot die nog in bestaat en ook in de vaart is. In de jaren 30 werd de Westerschelde in Zeeland vervangen en ging het schip dienst doen als bunkerboot in Limburg.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bood de Westerschelde, dan De Zwaan genaamd, onderdak aan Joodse onderduikers. Het vooronder van de voormalige veerboot blijkt een ideale schuilplaats. Tot in de jaren 80 blijft het schip een bunkerboot voor de binnenvaart.
Tegenwoordig vaart de Westerschelde als Freya in Duitsland als rondvaartboot. Het schip is in de jaren 80 wel sterk verbouwd tot klassieke raderstoomboot, maar de romp is nog origineel.
Erwtensoep & PSD-kroket
Ook zo’n 15 jaar na het einde van de PSD hebben Zeeuwen het nog over de erwtensoep en PSD-kroket die werden verkocht op de schepen.
De PSD-paradox
Het einde van de PSD kwam allerminst onverwacht. Jarenlang zou binnen 10 jaar een tunnel, een brug of een combinatie van die twee worden geopend. Een nieuwe veerboot, was dat nog wel nuttig gezien de vaste oeververbinding die binnenkort geopend zou worden? Het mag een wonder heten dat de PSD-vloot met daarin twee hoogbejaarde schepen van 33 en 35 jaar de eindstreep heeft gehaald op 15 maart 2003.
Onverwacht was het einde dus niet, toch greep het naderende afscheid de Zeeuw naar de keel. Dat had iets paradoxaals, omdat klagen over de boot een volkssport was. Wachttijden of stremmingen en dan ook nog eens die tarieven! Kon er niet snel een oplossing gevonden worden? Met iedere meter die de boormachines Sara en Neeltje Suzanna zich een weg onder de Westerschelde groeven, groeide toch een gevoel van weemoed. Het leek wel zomerdrukte bij de veerdiensten in februari en maart 2003.
Sinds 20 jaar verbindt een kille zakelijkheid de Zeeuwse overkanten. Of het nu gaat om de Westerscheldetunnel of het voetveer Vlissingen-Breskens met de uitstraling van een lijnbus: de romantiek is met het verdwijnen van de PSD ten onder gegaan. Een nieuwe generatie Zeeuwen is inmiddels opgegroeid zonder notie van ‘de boot’. Een interessante zaak is dat veel mensen nog graag terugkijken naar de veerdiensten en zeggen de boot te missen. Je weet pas wat je mist zodra je het kwijt bent?
Tunnel of veerdienst voordeliger?
Ook zo’n 15 jaar na het einde van de PSD hebben Zeeuwen het nog over de erwtensoep en PSD-kroket die werden verkocht op de schepen.
Vrije veren
Om naar de overkant te gaan moest je bij de PSD betalen, net zoals je nu betaalt om gebruik te maken van de Westerscheldetunnel. Ook de discussie over de tarieven was nooit ver weg, zoals nu ook het geval is met de tunnel. In de jaren 50 kwam het zelfs tot massale demonstraties in Den Haag over vrije Zeeuwse veren. Honoré J. Colsen organiseerde het verzet tegen de verhoogde veergelden.
PSD-locaties op de kaart
Elke voormalige PSD-locatie heeft een eigen pagina op PSDnet.nl, inclusief kaart. Ideaal om zelf op zoek te gaan naar waar vroeger aanlegsteigers waren.
Bekijk ons overzicht van Open Dagen om zelf de Koningin Emma (1933) te bezoeken in Vlissingen.