De Provinciale Stoombootdiensten (PSD) werden in 2003 opgeheven. De PSD verzorgde de veerdiensten in Zeeland, maar door de aanleg van dammen, een brug en in 2003 een tunnel werden uiteindelijk alle (auto-) veerdiensten overbodig.
In 2023 is het moeilijk voor te stellen dat Zeeland eeuwenlang bestond uit geïsoleerde eilanden. Van Walcheren naar Zuid-Beveland rijden en dan direct door naar Zeeuws-Vlaanderen of Schouwen-Duiveland: het is vanzelfsprekend tegenwoordig. De wegen strekken zich uit over het Zeeuwse land zonder noemenswaardige onderbrekingen.
Hoe anders was het nog niet zo lang geleden. De laatste veerverbindingen van de Provinciale Stoombootdiensten in Zeeland (PSD) waren de Westerscheldeveren Vlissingen-Breskens en Kruiningen-Perkpolder. Vier grote dubbeldeksschepen verscheepten dagelijks duizenden auto’s en passagiers in 20 minuten naar ‘de overkant’.
In 2003 werd de Westerscheldetunnel geopend en verdwenen de laatste Zeeuwse autoveerdiensten. Vanaf de Tweede Wereldoorlog werden bijna alle veerdiensten in Zeeland ingehaald door diverse Deltadammen en dijken. Op het moment dat ook de wegenbouwers hun werk hadden voltooid kon veerdienst na veerdienst uit de vaart worden genomen.
De Deltawerken hebben Zeeland veilig gemaakt en samen met de Zeelandbrug en Westerscheldetunnel gezorgd voor betere bereikbaarheid. Toch hebben ze ook gezorgd voor het verlies van de charme van het overvaren. PSDnet.nl kijkt graag met u mee terug naar dit stukje Zeeuwse historie.
Op PSDnet.nl staan ruim 2.600 foto’s uit de PSD-tijd, maar ook foto’s uit bijvoorbeeld Italië, Turkije en Indonesië. Hieronder staan 4 willekeurige foto’s, klik ze aan en je kunt verder doorkijken op de fotopagina’s waar ze deel van uitmaken. Bijvoorbeeld de fotopagina met alle foto’s van de Prins Johan Friso of de Prinses Margriet.
Al sinds 2003 is de PSD op internet vertegenwoordigd, sinds 2005 onder de noemer PSDnet.nl. Wist u dat de PSD zelf nooit een website heeft gehad? Alleen een informatiepagina op de website van de Provincie Zeeland met informatie over de tarieven en dienstregeling.
Het team van PSDnet.nl bestaat uit Arjan van Gelder, Anders Hoendervanger, Ricardo van Liere, Wesley Sekewael & Martien Stapper. PSDnet.nl is een niet-commerciele website en heeft als doel om de herinnering aan de PSD in leven te houden. Daarnaast volgen we op de voet de PSD-schepen in het buitenland.
In Zeeland zijn weinig tastbare zaken te vinden die nog herinneren aan de veerdiensten. De meeste veerhavens zijn nog wel als zodanig te herkennen, maar de gebouwen, steigers of fuiken zijn al snel na het op heffen van de PSD gesloopt.
Op het internet blikken we graag terug op de PSD-periode. Inmiddels zijn er op de website ongeveer 3.000 foto’s te vinden, bijna 800 nieuwsberichten en 200 informatiepagina’s over schepen, veerdiensten en alles wat ook maar met de Zeeuwse veerdiensten te maken heeft.
Vier jaar voordat de PSD haar eerste dubbeldeksveerboot in de vaart neemt komt de laatste enkeldekker in de vaart. De Prinses Margriet is het zusterschip van de Prinses Irene en de Prinses Beatrix, samen wel de Prinsessenboten genoemd vanwege hun scheepsnamen. Tussen 1958 en 1995 hebben deze schepen in Zeeland gevaren, onder elke denkbare weersomstandigheden. De schepen waren geliefd vanwege hun uitstekene vaareigenschappen en betrouwbaarheid.
In de PSD-tijd was het in Zeeland minder haastig. Om bijvoorbeeld de Westerschelde over te steken zat je 20 minuten op een veerboot. Genoeg tijd om iets te eten of drinken en gezellig aan de reling te staan. Zelfs als in de salon de kopjes rinkelden en aan dek het zilte buiswater op je lippen sloeg. Zeeland was vroeger grotendeels afhankelijk van de veerdiensten, geen wonder dat ze ook een belangrijke sociale positie innamen in de Zeeuwse maatschappij.
Sociaal gezien was de boot veel meer dan een middel om naar de overkant te gaan. Inwoners van Zierikzee gingen pas slapen als de provinciale boot ’s avonds laat veilig binnengelopen was en de stuurman een ferme stoot op de scheepshoorn gaf. Voor veel Zeeuwse eilanden was de PSD-boot de levensader en was het dagelijks leven afgestemd op de PSD-dienstregeling.
Generaties schoolkinderen gingen aan een overkant naar school en zaten dagelijks samen op de veerboot. Snel nog even het huiswerk overschrijven van je vriendjes of gewoon nog even 20 minuten ‘slapen’. Verscheidende Zeeuwen zijn zelfs in het huwelijksbootje gestapt met hun PSD-prins of -prinses, ooit ontmoet op de boot.
Een hoogtepunt tijdens de overtocht was het uitwaaien aan de reling van een van de PSD-veerboten en uitkijken over de Westerschelde. Tussen Vlissingen en Breskens passeerden de veerboten altijd een druk ankergebied.
Aan de PSD-reling
De veerdienst Terneuzen-Hoedekenskerke was de laatste PSD-dienst met klassieke veerboten. Hier zien we het gezellige promenadedek van de zijlader Prins Willem I uit 1933.
Promenadedek van een zijlader
'Paaltjes pikken', zo werd het scheppen van een hoop buiswater genoemd bij de PSD. Hier solliciteren twee passagiers naar een nat pak op een van de Prinsessenboten.
Storm op een enkeldekker
De twee nieuwste PSD-veerboten uit 1993 en 1997 hadden de beste mogelijkheden om aan dek te staan. Vooral voor op het promenadedek stonden passagiers graag tijdens de overtocht.
Passagiers op het voordek
Alle PSD-dubbeldeksveerboten zijn in 2003 en 2004 verkocht naar Italië. De oudste twee schepen zijn gesloopt in 2013 en de voormalige Prinses Juliana is in 2023 gesloopt.
Veerdienst Piombino (Toscane) – Portoferraio (Elba), vaart onder de naam Acciarello.
Veerdienst Piombino (Toscane) – Portoferraio (Elba), vaart onder de naam Tremestieri.
De PSD-vloot was begin jaren 90 verouderd en leunde sterk op de enkeldekkers Prinses Beatrix (1958) en Prinses Margriet (1964). Ondanks het Provinciale besluit de Westerscheldetunnel aan te leggen, werden er nog twee nieuwe dubbeldekkers in de vaart genomen in 1993 en 1997. De schepen werden in 2003 voor een fractie van de bouwkosten verkocht en vertrokken in 2004 naar Italië waar ze nog altijd varen.
Vanuit de PSD-terminal van Breskens had je goed zicht op de brug en fuik. Hier zien rechts we ook al de nieuwe terminal voor de SWATH-veerboten.
Uitzicht vanuit de PSD-terminal van Breskens
De Prins Johan Friso heeft net als zusterschip Koningin Beatrix een romp met knikspant. De schepen hebben geen roer, maar roerpropellors en een stabilisator.
Onderwaterschip voorzijde
De laatste twee PSD-veerboten in de Vlissingse Buitenhaven. De foto is gemaakt tijdens het 'afrangeren' van de tweede veerboot, waarna de dienstboot de rest van de avonddienstregeling voor haar rekening nam.
Zusterschepen Beatrix en Friso
De PSD-veerboot Koningin Beatrix gevangen in de fuik van Vlissingen. De schepen hadden eenzelfde kopvorm als de enkeldekkers waarvoor de fuik gebouwd werd in 1958. De dubbeldekkers waren wel iets langer.
PSD-reünie 2004 (12)
De eerste dubbeldeksveerboot voor Vlissingen-Breskens was de Prinses Juliana (1986). Qua opbouw een modern en wat hoekig schip, maar de rompvorm en voortstuwing met roer en vaste schroef waren uiterst klassiek. De PSD was niet geheel overtuigd van nieuwe inventies, zoals de met knikspant en Voith-Schneiders uitgevoerde Texelse dubbeldeksveerboot Molengat (1980).
Met de Koningin Beatrix (1993) werd de behoudendheid doorbroken en een uiterst modern schip opgeleverd. De rompvorm (knikspant) is geenszins vergelijkbaar met eerdere PSD-veerboten. Ook de voortstuwing met vier Azimuth-thrusters was een noviteit. De nieuwste schepen waren uiterst wendbaar door de draaibare thrusters.
Soms was het even zoeken naar je auto. Zeker op een grote PSD-dubbeldeksveerboot vergaten mensen nog weleens waar hun auto stond. Op de zijladers bestond dit ‘probleem’ niet. Op de veerdienst over de Oosterschelde of naar Noord-Beveland had de bemanning soms een heel karwei om zoveel mogelijk auto’s mee te nemen. Een flinke puzzel vaak!
Het bovenste autodek van de Christina was vrij breed en in tegenstelling tot de Alexander open voor en achter.
Het bovenste autodek van de Christina
Het bovenste autodek van de eerste dubbeldekker was net als de laatste twee open. De Alexander en de Juliana kregen een dicht tweede autodek omdat dit met storm handiger zou zijn. Op de andere dubbeldekkers werden auto's weleens nat van buiswater.
Autos op het bovenste autodek
De veerboot Noord-Beveland (1952) had een dekoppervlakte van 350 m2. Ter vergelijking: een Prinsessenboot-enkeldekker had 1300m2 autodek.
Overzetveer Kortgene-Wolphaartsdijk
De veerboot Prinses Beatrix (1958) was de eerste PSD-boot waar twee auto's tegelijk op of af konden rijden. De eerste kopladers vanaf 1927 waren minder breed en konden via 1 rijbaan laden en lossen.
Aanmeren in Vlissingen
De eerste auto’s werden vervoerd met de raderstoomboten van de PSD. Op het voordek was vaak net ruimte voor een enkele automobiel. Het autovervoer nam een flinke vlucht in de jaren 20 en er ontstond de behoefte aan schepen die beter uitgerust waren voor het overzetten van auto’s. De PSD neemt in 1927 een flinke stap met de Koningin Wilhelmina, de eerste kopladingsveerboot.
De veerdienst Vlissingen-Breskens werd als eerste ingericht voor het vervoer van auto’s. Kopladingsveerboten konden afmeren in de fuiken en auto’s konden aan de overkant weer makkelijk het schip verlaten. In de jaren 40 volgt Kruiningen-Perkpolder als kopladingsveer. Ook de nieuwe zijladingsveerboten uit 1933 zijn uitgerust met een groot autodek achterop.
In 1933 werd de veerboot Ooster-Schelde gebouwd, samen met zusterschepen Koningin Emma en Prins Willem I. Bekijk de uitgebreide tekeningen!
Een overtocht tussen Vlissingen en Breskens of Kruiningen en Perkpolder nam ongeveer 20 minuten in beslag. De kans was alleen groot dat je ook nog een tijdje op de boot stond te wachten op een van de veerpleinen. Vooral in de zomer ontstonden er soms flinke wachttijden vanwege alle toeristen. Tijdens het wachten kon je op alle veerpleinen wat te eten of een ijsje halen bij een snackbar. Voor passagiers was er nooit wachttijd.
Om 00.20u vertrok de laatste boot naar Vlissingen en om 23.30u de laatste naar Kruiningen. Pas in de vroege ochtend ging de PSD weer varen. In de tussentijd was de enige mogelijkheid om Zeeuws-Vlaanderen te bereiken ‘over Antwerpen’. Net als bij vliegende storm of dichte mist, wanneer de veerboten aan de kant bleven. Jaarlijks viel ongeveer 0,25% van alle afvaarten uit.
De Koningin Beatrix ligt in de fuik van Breskens, nog een paar dagen en de Westerscheldetunnel zou geopend worden.
Avondfoto Breskens in maart 2003
De veerpleinen in Vlissingen, Breskens, Kruiningen en Perkpolder waren de grootste van Zeeland. Ze hadden ook eigen verkeerstorens om alle stromen verkeer in goede banen te leiden naar de dubbeldeksveerboten.
Veerplein van Breskens in 1987
In de zomer stonden de veerpleinen vaak vol en waren er files op de toegangswegen naar de boot. Hier zien we een beeld uit de jaren 80 met de nieuwe infrastructuur voor dubbeldeksveerboten, inclusief de dubbeldekker zelf.
Veerplein Breskens, wachten op de Juliana
De laatste dagen van de PSD waren druk, veel Zeeuwen gingen nog een laatste keer mee met de veerboten. Hier zien het veerplein van Vlissingen met de fly-over.
Avondfoto laden en lossen in Vlissingen
Veel PSD-schepen verlieten de havens achteruit. Sommige schepen waren daartoe zelfs uitgerust met een koproer. In Zierikzee werd het gehele Havenkanaal achteruit bevaren om op de Oosterschelde pas te zwaaien.
Jarenlang bestond de PSD-vloot uit raderstoomboten. De laatste kwamen in de vaart in 1905 en 1908, waarna de PSD definitief overging op de schroefstoomboot. De veerboot uit 1905 werd Westerschelde gedoopt en kwam in de vaart op de veerdiensten over de gelijknamige rivier.
De Westerschelde (1905) is de oudste PSD-boot die nog in bestaat en ook in de vaart is. In de jaren 30 werd de Westerschelde in Zeeland vervangen en ging het schip dienst doen als bunkerboot in Limburg.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog bood de Westerschelde, dan De Zwaan genaamd, onderdak aan Joodse onderduikers. Het vooronder van de voormalige veerboot blijkt een ideale schuilplaats. Tot in de jaren 80 blijft het schip een bunkerboot voor de binnenvaart.
Tegenwoordig vaart de Westerschelde als Freya in Duitsland als rondvaartboot. Het schip is in de jaren 80 wel sterk verbouwd tot klassieke raderstoomboot, maar de romp is nog origineel.
De raderstoomboot Westerschelde werd tijdens de laatste jaren van de PSD-dienst ingezet op de veerdienst Vlissingen-Terneuzen. Onderweg werd ook aangelegd aan de getijdensteiger van Borssele.
Vertrek van de stoomboot uit Terneuzen
De veerboten van de PSD meerden lange tijd af aan een ponton in de buitenhaven van Vlissingen. In 1927-1928 kwam daar de eerste fuik bij, geschikt voor kopladingsveerboten.
Westerschelde ponton Buitenhaven
Een fraaie ansichtkaart van de PSD-veerboot Westerschelde bij vertrek uit Breskens, volgens PSD-gebruik werd er achteruit gevaren en op de rivier gezwaaid.
Vertrek uit Breskens
In 2014 kwam de voormalige PSD-boot Westerschelde (1905) voor het eerst in jaren weer een keer in Nederland, hier gezien in Groningen.
Freya in Groningen (20)
Het einde van de PSD kwam allerminst onverwacht. Jarenlang zou binnen 10 jaar een tunnel, een brug of een combinatie van die twee worden geopend. Een nieuwe veerboot, was dat nog wel nuttig gezien de vaste oeververbinding die binnenkort geopend zou worden? Het mag een wonder heten dat de PSD-vloot met daarin twee hoogbejaarde schepen van 33 en 35 jaar de eindstreep heeft gehaald op 15 maart 2003.
Drukte op de afscheidsdag voor de PSD op 15 maart 2003. Een dag eerder werd al afscheid genomen van de auto's op de boot, dus passagiers konden ook over de autodekken en de brug lopen. Geen overbodige luxe gezien de drukte.
15 maart 2003: Drukte op de brug
De dubbeldeksveerboot Prinses Juliana gezien door de brug van Perkpolder. Het autodek van de Juliana is leeg, de laatste auto's naar zijn de vorige avond vervoerd met de Juliana naar Kruiningen.
15 maart 2003: Juliana in fuik
De veerboot Koningin Beatrix (1993) had op 15 maart 2003 de eer om de laatste afvaart onder PSD-vlag te verzorgen.
Veerboot gezien door de brug
Aan het eind van 15 maart 2003 vertrekt de Prins Johan Friso (1997) naar Scheldepoort voor onderhoud. Het voetveer Vlissingen-Breskens werd de eerste weken daarom uitgevoerd met de Prinses Juliana (1986) en de Koningin Beatrix (1993), beide onder vlag van BBA Fast Ferries.
15 maart 2003: Friso onderweg naar Scheldepoort
Onverwacht was het einde dus niet, toch greep het naderende afscheid de Zeeuw naar de keel. Dat had iets paradoxaals, omdat klagen over de boot een volkssport was. Wachttijden of stremmingen en dan ook nog eens die tarieven! Kon er niet snel een oplossing gevonden worden? Met iedere meter die de boormachines Sara en Neeltje Suzanna zich een weg onder de Westerschelde groeven, groeide toch een gevoel van weemoed. Het leek wel zomerdrukte bij de veerdiensten in februari en maart 2003.
Sinds 20 jaar verbindt een kille zakelijkheid de Zeeuwse overkanten. Of het nu gaat om de Westerscheldetunnel of het voetveer Vlissingen-Breskens met de uitstraling van een lijnbus: de romantiek is met het verdwijnen van de PSD ten onder gegaan. Een nieuwe generatie Zeeuwen is inmiddels opgegroeid zonder notie van ‘de boot’. Een interessante zaak is dat veel mensen nog graag terugkijken naar de veerdiensten en zeggen de boot te missen. Je weet pas wat je mist zodra je het kwijt bent?
Ook zo’n 15 jaar na het einde van de PSD hebben Zeeuwen het nog over de erwtensoep en PSD-kroket die werden verkocht op de schepen.
Om naar de overkant te gaan moest je bij de PSD betalen, net zoals je nu betaalt om gebruik te maken van de Westerscheldetunnel. Ook de discussie over de tarieven was nooit ver weg, zoals nu ook het geval is met de tunnel. In de jaren 50 kwam het zelfs tot massale demonstraties in Den Haag over vrije Zeeuwse veren. Honoré J. Colsen organiseerde het verzet tegen de verhoogde veergelden.
Honoré Joseph Colsen (Hontenisse, 1885-1980) was de leider van de strijd om vrije veren.
Vrije Veren - Colsen in 1958
Een massaal protest op het Haagse Binnenhof was het hoogtepunt van de Zeeuwse strijd om vrije veren.
Vrije Veren - anders rebellie
De strijdleuzen logen er niet om in 1958.
Vrije Veren - Amsterdam of Brussel?
Ook Reynaert de Vos was in 1958 aanhanger van de strijd voor Vrije Veren.
Vrije Veren - Reynaert in Hulst
Elke voormalige PSD-locatie heeft een eigen pagina op PSDnet.nl, inclusief kaart. Ideaal om zelf op zoek te gaan naar waar vroeger aanlegsteigers waren.
Bekijk ons overzicht van Open Dagen om zelf de Koningin Emma (1933) te bezoeken in Vlissingen.